Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Türleri, Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk döneminde başlayan ancak yetişkinlikte de sürebilen bir nörogelişimsel bozukluktur. Bu bozukluk üç ana türde sınıflandırılır:
1. Dikkat Eksikliği Baskın Tipi (DEHB-D)
Bu türde, dikkat toplamada zorluklar ön plandadır. Çocuk ya da yetişkinler, günlük aktivitelerde ve görevlerde odaklanmakta zorlanırlar. Sık sık eşyalarını kaybeder, talimatları unutabilir veya verilen görevleri yerine getirmekte zorlanabilirler.
Belirtiler:
●Görevleri başlatmak veya tamamlamakta zorlanma
●Sık sık eşyaları kaybetme (kalem, kitap vb.)
●Talimatlara uymakta güçlük çekme
●Dinliyormuş gibi görünse de aslında dikkatini verememe
Örnek Olay: Ali, 8 yaşında ve öğretmeni ders sırasında genellikle dalıp gittiğini fark ediyor. Annesi ise evde ödev yaparken sık sık dikkatinin dağıldığını ve başladığı işi bitiremediğini söylüyor. Ali, arkadaşlarıyla oyun oynarken de oyun kurallarını unutuyor ve uyum sağlamakta zorlanıyor.
2. Hiperaktivite/Dürtüsellik Baskın Tipi (DEHB-H)
Bu türde, aşırı hareketlilik ve dürtüsel davranışlar belirgindir. Çocuklar sık sık yerlerinde duramaz, ellerini ayaklarını oynatır, düşünmeden hareket ederler. Sabırlı olmayı gerektiren durumlarda zorluk yaşarlar.
Belirtiler:
●Oturduğu yerde kıpır kıpır olma, sürekli hareket etme
●Söz kesme veya sıraya girmekte zorlanma
●Hızlı konuşma veya düşünmeden hareket etme
Örnek Olay: Zeynep, 6 yaşında. Sınıfta yerinde duramıyor, derste parmak kaldırmadan konuşuyor. Ailesi, Zeynep’in sabırsız olduğunu, oyunlarda arkadaşlarını beklemek istemediğini ve sabahları kahvaltı sırasında bile sürekli yer değiştirdiğini söylüyor.
3. Bileşik Tip (DEHB-B)
Bu türde hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite/dürtüsellik belirtileri görülür. Çocuklar hem odaklanmakta hem de davranışlarını kontrol etmekte zorlanır.
Belirtiler:
●Dikkatini toplamakta zorlanma ve sürekli hareket etme
●Görevleri tamamlamakta zorluk ve aceleci davranışlar
●Uzun süre oturmakta zorlanma ve sıklıkla başka konulara kayma
Örnek Olay: Kerem, 9 yaşında. Öğretmeni, Kerem’in ders sırasında sürekli konuştuğunu ve dersi dinlemekte zorlandığını belirtiyor. Ailesi de Kerem’in ödev yaparken sık sık ayağa kalktığını ve dikkatini toparlayamadığını söylüyor. Aynı zamanda Kerem, sosyal ortamlarda sırasını beklemeden konuşuyor ve sık sık arkadaşlarını rahatsız ediyor.
Tedavi Yöntemleri
DEHB tedavisinde bireysel bir yaklaşım önemlidir. Tedavi; psikoeğitim, davranışsal terapi ve gerekiyorsa ilaç tedavisini içerebilir.
1.Psikoeğitim: Aileler ve çocuklar, DEHB hakkında bilinçlendirilir. Çocuğun güçlü ve zayıf yönlerini anlaması sağlanır.
2.Davranışsal Terapi: Özellikle küçük yaştaki çocuklarda etkili olan bu yöntemde, çocuğun istenmeyen davranışları belirlenir ve yerine olumlu davranışlar kazandırılması hedeflenir. Evde ve okulda günlük rutinlerin oluşturulması, ödül ve ceza sistemiyle çocukların davranışlarının şekillendirilmesi sağlanabilir.
3.İlaç Tedavisi: İlaç tedavisi, DEHB’nin belirtilerini azaltmaya yönelik kullanılır ve genellikle psikiyatrist gözetiminde uygulanır. Uygun ilacın seçilmesi, çocuğun yaşı, durumu ve belirtilerine göre belirlenir. İlaç tedavisi tek başına yeterli olmayabilir, bu yüzden davranışsal terapi ile desteklenmesi tavsiye edilir.
4.Aile Danışmanlığı: Ailelerin, DEHB ile ilgili bilgi sahibi olması ve çocuklarıyla etkili iletişim kurabilmeleri için danışmanlık desteği sağlanır. Özellikle sabırlı, olumlu ve yönlendirici bir yaklaşım geliştirilmesi önerilir.
Genel Tavsiyeler
DEHB’li çocuklar, dikkat ve dürtü kontrolü konusunda zorlandıkları için ev ve okulda uyum sağlamakta zorluk yaşayabilirler. Bu durum, çocukların akademik ve sosyal hayatlarını etkileyebilir. Bu nedenle erken teşhis ve uygun tedavi yöntemleri büyük önem taşır.
Uzman Psikolojik Danışman / Özel Yetenekliler Uzmanı
Tuğçe GÜNDÜZ YILMAZ
